Ter gelegenheid van 50 jaar BOKD blikt Theo Spek, hoogleraar Landschapsgeschiedenis, terug op zijn samenwerking met onze vereniging. Hij deelt hoe de kennis en betrokkenheid van dorpsbewoners onmisbaar bleken bij het begrijpen en ontwikkelen van het Drentse landschap. Hun verhalen en inzichten vormden een belangrijke inspiratiebron voor zijn werk.
“…Sindsdien vertel ik aan studenten en
andere landschapsliefhebbers dat deskundigenkennis altijd moet worden gecombineerd met ervaringskennis van bewoners: een wijze les van de BOKD.”
Mijn samenwerking met de BOKD: over het belang van lokale kennis
Vanaf het begin van de jaren negentig werkte ik als Wagenings onderzoeker samen met de BOKD. Ik ontmoette eind jaren tachtig hun directeur Hans Elerie bij wie ik dezelfde fascinatie herkende voor het historische Drentse landschap en die ook door zijn enthousiasme en gedrevenheid enorm inspireerde. Door hem zag ik in dat het historisch gegroeide landschap niet alleen iets uit het verleden is, maar ook nu nog heel levend was, zowel in het veld als in de ziel van bewoners. De kunst was om verleden, heden en toekomst van het Drentse landschap in een goede lijn te plaatsen. Niet door Drenthe als een museumlandschap te beschouwen, maar wel door historisch gegroeide kwaliteiten in te zetten voor het landschap van de toekomst, steeds ook in samenwerking met bewoners en gebruikers van dit landschap. Feitelijk is dit nog altijd een belangrijk adagium van de BOKD. Ik heb grote bewondering voor het werk dat deze kleine organisatie al jaren doet. Als een van de weinigen staan zij echt dicht bij de burgers, iets waar politiek en beleid nog veel van kunnen leren, en waar ik zelf ook veel van geleerd heb.
Een mooi voorbeeld van een samenwerkingsproject dat ik vanuit Wageningen met de BOKD had was het essenproject in Drijber, Wijster en Spier dat zich begin jaren negentig afspeelde. Als historisch geograaf was ik gewend dat ik bewoners uit diende te leggen hoe hun dorpslandschap historisch in elkaar steekt. Maar Hans Elerie draaide dit om. Hij zei: laat de bewoners eerst zelf maar eens aan ons ‘experts’ uitleggen hoe hun landschap in elkaar zit en welke verhalen hierover te vertellen zijn. We trokken in elk dorp een hele middag door het dorpsgebied, leerden veel zaken die we nog niet kenden en hoorden en passant ook allerlei ideeën over hoe het landschap beter zou kunnen worden aangepast aan de wensen van de toekomst. Fascinerend om mee te maken! Sindsdien vertel ik aan studenten en andere landschapsliefhebbers dat deskundigenkennis altijd moet worden gecombineerd met ervaringskennis van bewoners: een wijze les van de BOKD.
Een heel mooi aangrijpingspunt bij dit alles was het onderzoek van veldnamen. We vroegen dorpsbewoners om een kaart te maken van alle namen die percelen in hun omgeving vroeger hadden en ook welke verhalen er bekend waren over die plekken. Dit bleek een gouden greep, want vrijwel iedere bewoner raakte enthousiast over deze aanpak en direct en indirect kwam er heel veel kennis over het eigen landschap boven tafel. Mooi ook om te zien hoe in Spier meerdere boeren van de leeftijd 80+ in het veld fel met elkaar in discussie gingen over de precieze positionering en betekenis van veldnamen. Het hielp daarbij overigens goed om vooraf in het bejaardenhuis een goede borrel te organiseren, zodat de soms toch wat stugge Drenten wat los konden komen (ook een tip van de BOKD).
Nadien heb ik vanuit allerlei verschillende rollen nog vaak met de BOKD samengewerkt, onder meer bij dorpsomgevingsplannen waar ik vaak met Luit Hummel een fijne samenwerking had. Hij introduceerde samen met Lon Schöne ook het landschapsbelevingsonderzoek dat studenten van ons deden en waarbij bewoners via een reeks diepteinterviews bevraagd worden over hun kijk op het eigen landschap en op hun ideeën over de toekomst daarvan. De samenwerking met Hans, Luit en andere medewerkers van de BOKD heeft een vergaande invloed gehad op mijn denken over het landschap en beïnvloedt tot op de dag van vandaag ook het onderwijs dat ik aan onze landschapsstudenten in Groningen geef. Ik heb een blijvende grote waardering voor het werk van de BOKD en hoop dat zij nog vele jaren hun goede werk in Drenthe kunnen blijven doen.
Theo Spek
(hoogleraar Landschapsgeschiedens en hoofd Kenniscentrum Landschap RUG)