Dorpsvisies

“Dorpsbewoners weten vaak als geen ander hoe zij hun eigen dorp leefbaar, veilig en mooi kunnen houden.” Dit is een vaak gehoord argument om als dorp te werken aan een eigen dorpsvisie. Veel dorpen in Drenthe hebben inmiddels al een dorpsvisie, of andere toekomstagenda, of werken soms al aan tweede of derde versies. BOKD promoot het maken van een dorpsvisie al jaren en kan dorpen hierbij ook ondersteunen.

Weten Wat speelt er in het dorp

Er wordt om uiteenlopende redenen voor gekozen om een dorpsvisie te maken. Dorpen willen weten wat er speelt in het dorp of wat er staat te gebeuren. Het geeft inzicht in problemen, ontwikkelingen, wensen en ideeën op alle dimensies van leefbaarheid. Kwamen voorheen de fysieke thema’s vaak aan bod: bouwen van woningen, verkeersveiligheid, dorpsgroen en -ommetjes, de laatste jaren gaan dorpsvisie ook steeds meer in op sociale en duurzame kant van leefbaarheid: hoe kan ik prettig oud worden, wat kan ik voor mijn buren betekenen en hoe maken we ons dorp energieneutraal. Met de visie willen dorpsbelangen regie voeren op de ontwikkeling van hun dorp en goed beslagen ten ijs komen in gesprekken met bijvoorbeeld de gemeente. Om niet achter de feiten aan te lopen maar ontwikkeling van beleid voor te zijn of te beïnvloeden. En met een actuele dorpsvisie in handen kunnen dorpen ook makkelijker fondsen en subsidies voor hun plannen aanvragen.

Het dorp bepaalt aan de hand van een uitgebreide inventarisatie onder inwoners wat de visie op de toekomst van het dorp is en welke agenda hierbij hoort. In een dorpsvisie kijk je naar korte termijn doelen, maar ook naar lange termijnontwikkelingen. Een voorbeeld: Het aantal leerlingen op de basisschool dreigt de komende jaren drastisch naar beneden te gaan. Hoewel nu nog niet zichtbaar, wil het dorp nadenken over de vragen ‘hoe kunnen we de school overeind houden’ en ‘wat kunnen we doen als de school toch verdwijnt’.

Geen wensenlijstjes meer

Hoewel sommige dorpsvisies in het verleden zijn ontstaan als een wensenlijstje van het dorp richting de gemeente, zien steeds meer dorpen in dat ze beter de regie bij zichzelf kunnen houden. De dorpsvisie wordt hiermee veel meer een proces van in gesprek raken over zaken die de leefbaarheid van het dorp raken en kijken wie wat kan oppakken. En daarbij is de gemeente een belangrijke partij, maar zeker niet de enige. Ook het dorp kan veel zelf doen. Een dorpsvisie is ook geen star en tot in detail uitgewerkt plan met definitieve keuzes. Met een dorpsvisie bepaalt het dorp veel meer de richting van de ontwikkeling en geeft ze aan wat ze zelf kunnen betekenen. En het dorp bepaalt de vorm: een uitgebreid rapport, een geschetst perspectief of een huis-aan-huis brochure met kernpunten.

De uitdaging is om de visie van het dorp langs die van de gemeente en andere partijen te leggen om zo te komen tot een gezamenlijke leefbaarheidsagenda of om in ieder geval in gesprek te raken over samenwerking. De vraag is dus niet hoe de burger bij het beleid ‘betrokken kan worden, maar hoe we samen kunnen optrekken voor een leefbaar dorp. Als gelijkwaardige partners. Bepaal samen per dorp de agenda én de vorm van samenwerking. Bepaal samen waar de grens (of verantwoordelijkheid) van de overheid en van de burger ligt. Niet iedereen/niet ieder dorp kan en wil iets zelf doen, dit wisselt ook per thema. Het ene dorp ziet kansen in het groenbeheer, de ander in het dorpshuis, het volgende dorp wil helemaal niets zelf doen. Geen opgelegde participatie, maar oprechte participatie. Niet iedereen kan én wil meedoen. En natuurlijk houdt de gemeente een aantal taken waarin ze een leidende rol heeft. Denk aan het uitgeven van paspoorten of uitkeringen in het kader van de WMO.

Hoe maak je een dorpsvisie?

Het maken van een dorpsvisie is geen wet van meden en perzen. Er zijn wel enkele basisstappen te onderscheiden die in veel dorpsvisietrajecten terugkeren. Een en ander is verder afhankelijk van de hoeveelheid tijd en energie je er als dorp in wilt en kunt steken. Het is en blijft ten slotte vrijwilligerswerk.

1. Wie gaat het werk doen: Vaak is een dorpsbelangen de initiatiefnemer van de dorpsvisie. Dorpsbelangen doen er echter goed aan een speciale werkgroep in het leven te roepen die de kar gaat trekken. Hiermee wordt het niet een visie voor en door dorpsbelangen, maar voor en door het dorp. De werkgroep denkt ook na over een stappenplan, methodes, budget, etc.
   
2. Wat willen we weten en hoe kom je dat te weten: Er zijn verschillende manieren om te weten te komen wat er leeft in het dorp. BOKD heeft uitgebreide ervaring met diverse methodieken. Een en ander is afhankelijk van de hoeveelheid tijd en energie je er als dorp in wilt en kunt steken. Er zijn grofweg drie stappen te onderscheiden:
   • Verzamel gegevens (cijfers, beleid, etc.) over het dorp.
   • Schrijf een situatieschets (huidige situatie).
   • Raadpleeg de bewoners.
   Sommige dorpen hebben per thema een aparte werkgroep bijeen geroepen die bovenstaande gaan uitzoeken. Vaak hebben deze werkgroepen leden met specifieke interesse of deskundigheid.
   
3. Formuleren van de visie: Na al het onderzoek is het tijd voor het formuleren van de toekomstvisie. Waar zitten de prioriteiten? Waar halen we snel zichtbaar resultaat? De visie is een verzameling van grote en kleine projecten of aandachtspunten. Toets het resultaat weer met het dorp en bepaal samen waar prioriteiten liggen.
   
4. Hoe ga je verder: Het opstellen van een visie is één ding, het uitvoeren een tweede. Dan begint het echte werk pas. Bepaal per onderwerp wat het dorp zelf kan, waar de gemeente iets in kan betekenen, of waar je samen met gemeente of andere organisaties zaken kunt oppakken. Breng daarvoor eerst in beeld wie je kan helpen. De dorpen die al werkgroepen hadden opgericht, kunnen deze meteen een nieuwe opdracht meegeven.

Voordat je start: enkele aandachtspunten

Elk dorpsvisie-traject is anders. Toch zijn er een aantal algemene aandachtspunten te benoemen:

1. Communicatie met het dorp: Houd het dorp op de hoogte van elke stap die je zet. Hiermee vergroot je je draagvlak en betrokkenheid.
   
2. Communicatie met gemeente: Bespreek de voortgang regelmatig met de gemeente. Zo ‘schrikken’ ze niet als de dorpsvisie af is. Laat de gemeente weten dat je aan een dorpsvisie werkt en dat je hierover graag in gesprek komt. Verschillende gemeenten bieden ook ondersteuning (bijv. geld om een procesbegeleider in te huren of een dorpsvisie vorm te geven).
   
3. Alles mag gezegd worden: Heel belangrijk is dat elk idee een goed idee is in gesprek met inwoners. De haalbaarheid moet niet meteen onderwerp van discussie zijn. Sommige zaken lijken nu niet relevant maar kunnen ineens toch de aandacht vragen of mogelijk zijn.
   
4. Welke kennis of vaardigheden zitten er in je dorp: Er zit veel kennis van zaken bij de inwoners. Probeer in beeld te krijgen wie op welk terrein iets kan betekenen. Dat kan de ambtenaar Welzijn van een andere gemeente zijn, maar ook iemand met verstand van techniek.
   
5. Kijk ook eens over je dorpsgrens, wat heb/kun je samen: de leefwereld van de inwoners houd niet op bij de dorpsgrens. Kijk daarom ook welke zaken je buurdorpen te bieden hebben of waar je elkaar in kunt versterken.

Enkele voorbeelden uit Drenthe

Hieronder ter inspiratie voorbeelden van dorpsvisies die de afgelopen jaren in Drenthe zijn opgesteld.

Leestips

In 2021 werkte BOKD mee aan een onderzoek van Jasper Lebbing, die in het kader van zijn Bachelor scriptie Sociale Geografie en Planologie aan de Universiteit van Utrecht onderzoek deed naar dorpsvisies.

Onze collega’s van de Vereniging Kleine Kernen Limburg maakten in 2016 een uitgave over de ontwikkeling van dorpsvisies in de afgelopen jaren.